"Żywotny jest duch sobaczy!*"

"Spójrzcie na mnie, przecież umieram. Zamieć wyje mi w bramie modlitwę za konających, a ja wyję razem z nią. Przepadłem, przepadłem."

 

     „Psie serce” jest nowelą napisaną przez Bułhakowa w 1925 roku. Dzieło zostało opublikowane po raz pierwszy w Rosji po 62 latach i to nie w formie książkowej, ale w miesięczniku literackim. Bułhakow nie doczekał się druku – zmarł w 1940 roku, czyli 47 lat przed publikacją „Psiego serca”. Dlaczego utwór był cenzurowany i niedopuszczony do publikacji? Po lekturze noweli trudno się dziwić cenzorom – jest to historia bezpańskiego kundla zagarniętego z jednej z moskiewskich bram przez lekarza, profesora Preobrażeńskiego, który na psie postanowił przeprowadzić eksperyment.

     Lekarz Preobrażeński jest naukowcem, który poza regularną praktyką lekarską prowadzi doświadczenia medyczne. W jednym ze swoich eksperymentów postanowił psu przeszczepić ludzką przysadkę mózgową i narządy rozrodcze, by sprawdzić, czy hormony dokrewne wydzielane przez te gruczoły wpłyną na proces odmładzania. Jak się w noweli okazało, taka operacja była początkiem totalnej metamorfozy zwierzaka, który z czworonoga zmienił się w człowieka. Z przyjaznego psa, który swoje małe złośliwości wobec nowego pana wyrażał w obgryzaniu kaloszy albo rozszarpaniu wypchanej sowy, powstało „ludzkie ścierwo”, które swoim beznadziejnym brakiem kultury obrażało wszystkich ludzi, jakich spotkało, a także rościło sobie pretensje do dużego mieszkania doktora i do luksusu, w jakim lekarz mieszkał, nazywając go poufale „tatkiem”, bo sam się o operację nie prosił…

     To nie fabuła książki wpłynęła na decyzję o zakazie publikacji, ale prześmiewczy obraz Rosji, jaki Bułhakow w swoich dziełach ukazywał. Tak samo jak „Mistrz i Małgorzata”, „Psie serce” jest krytyką czasów, w jakich żył pisarz. Nowela pokazuje świat, w którym dwie epoki nakładały się na siebie: odchodząca i nadchodząca – ta z czasu caratu, z przepyszną etykietą, oraz ta ściśle związana z ruchem rewolucji bolszewickiej. Profesor Preobrażeński jest symbolem dawnego ducha, który walczy z nadchodzącym, czyli z komitetem mieszkaniowym, który sprowadza jego podopiecznego na złą, pijacką i wulgarną drogę…

     „Psie serce” jest dziełem Bułhakowa, w którym autor zachował rys historyczny. Autor ukazał w niej wiele współczesnych mu płaszczyzn - satyra, jaka powstała, była krytyką polityczną i społeczną. Dzieło pokazuje także bezsilność ludzką wobec niektórych ludzkich zachowań i bezczelności. Nowelę mogę szczerze polecić każdemu, komu „Mistrz…” się spodobał, a także wszystkim, którzy chcą sięgnąć po dzieła spod pióra rosyjskich pisarzy. 

*tytuł notki jest cytatem z noweli.